ثمین

اعتبار اسنادی چیست؟

در حقوق تجارت بین‌الملل اعتبارات اسنادی وسیله برای ارتباط مالی میان دو طرف قرارداد است. چنان که از مقررات بین‌المللی برمی‌آید به‌موجب اعتبارات اسنادی یک بانک (بانک گشاینده اعتبار) بنا به درخواست و براساس دستورات یک مشتری (متقاضی گشایش اعتبار) یا از جانب خود تعهد می‌کند: مبلغی را در وجه یا به حواله‌کرد شخص ثالثی (ذی‌نفع اعتبار) بپردازد یا اسناد تجاری (برات یا بروات) صادره از سوی ذی‌نفع اعتبار را قبول و پرداخت کند. یا، به بانک دیگری اختیار دهد این پرداخت را صورت دهد یا اسناد تجاری (برات یا بروات) صادره از سوی ذی‌نفع را قبول و پرداخت کند. یا به بانک دیگری اختیار دهد اسناد تجاری (برات یا بروات) صادره از سوی ذی‌نفع را معامله و نقد کند. در عرف بانکی کشور ما( Letter of credit) را که به علامت ( ال سی ) شهرت دارد، اعتبار اسنادی می‏نامند. این اصطلاح معمولا در خرید و فروش‏های بین‏المللی که موضوع‏ آن کالا یا خدمات است، مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین می‌توانیم بگوییم که اعتبار اسنادی تعهدی از بانک است که به خریدار و فروشنده داده می‌شود. این تعهد شامل این است که میزان پرداختی خریدار به فروشنده به موقع و با مبلغ صحیح به دست فروشنده خواهد رسید. هرگاه که خریدار قادر به پرداخت مبلغ خرید نباشد، بانک موظف است باقیمانده یا تمام مبلغ خرید را بپردازد. اعتبارات اسنادی اغلب در معاملات بین المللی به منظور اطمینان از دریافت مبالغ پرداختی مورد استفاده قرار می‌گیرد. بدلیل ماهیت قرادادهای بین‌المللی که شامل عواملی همچون مسافت و تفاوت قوانین کشورها و… می‌شود، اعتبارات اسنادی یک ابزار بسیار مهم در تجارت بین‌المللی شده است. بانک همچنین به نیابت از خریدار که نگهدارنده اعتبارات اسنادی است تا زمان دریافت تاییدیه که کالاهای خریداری شده حمل شده‌اند وجه را پرداخت نخواهد کرد.

اساساً در زمان استفاده از اعتبار اسنادی، 4 طرف نقشی اساسی ایفا می کنند. این طرف ها عبارت اند از:

•فروشنده: در ادبیات بانکی و بازرگانی بین الملل به فروشنده ذینفع اعتبار گفته می شود. فروشنده پس از ارسال کالا و ارائه مدارک مورد توافق طبق شرایط اعتبار اسنادی، وجه اعتبار را از بانک دریافت می کند.

•خریدار: خریدار یا گشایش کننده اعتبار، شخصی است که قصد واردات کالا از کشور دیگر را دارد و برای گشایش اعتبار اسنادی به بانک مراجعه می نماید.

•بانک فروشنده: بانک کارگزار، یا بانک فروشنده، بانکی است که اعتبار را به فروشنده یا ذینفع ابلاغ می کند.

•بانک خریدار: بانک خریدار یا بانک گشایش کننده بانکی است که به درخواست خریدار کالا، اقدام به گشایش اعتبار اسنادی می کند. برای درک بهتر موضوع در ادامه ابتدا فرآیند کلی استفاده از اعتبار اسنادی شرح داده خواهد شد و پس از آن به انواع مختلف اعتبار اسنادی که در بازرگانی بین الملل قابلیت استفاده را دارند اشاره می گردد.
فرآیند اجرایی پرداخت به وسیله اعتبار اسنادی دارای شباهت هایی با روش وصولی است، با این وجود در اعتبار اسنادی نقش بانک ها پررنگ تر است. در اعتبارات اسنادی بانک گشایش کننده اعتبار یا همان بانک خریدار بیشترین مسئولیت را برعهده دارد. به دلیل مسئولیت بیشتر بانک ها در این روش، طبیعی است که اعتبارت اسنادی دارای امنیت بیشتری بوده و در عین حال هزینه آن بالاتر است.

 •گام 1، عقد قرارداد:

  در بازرگانی بین الملل اولین گام برای شروع فرآیند پرداخت، نهایی نمودن قرارداد فروش بین طرفین معامله است. این قرارداد می تواند پیش فاکتور تأیید شده و یا قراردادی جداگانه باشد. یکی از مواردی که در قرارداد در خصوص آن تعیین تکلیف می شود، روش پرداخت است. طبیعی است برای استفاده از این روش، باید در قرارداد روش پرداخت اعتبار اسنادی معرفی شده باشد.

• گام 2، درخواست گشایش اعتبار: 

با نهایی شدن قرارداد و انتخاب اعتبار اسنادی به عنوان روش پرداخت، خریدار باید به بانک خود مراجعه کرده و درخواست گشایش اعتبار نماید. باید توجه داشت قرارداد اعتبار اسنادی که بین بانک گشایش کننده و خریدار منعقد می شود مستقل از قرارداد فروش و یا هر قرارداد دیگری است که مبنای گشایش اعتبار قرار می گیرد. براساس UCP600 قراردادهای مبنای اعتبار به هیچ وجه ارتباطی به بانک ها نداشته و تعهدی برای آن ها ایجاد نمی کند، حتی اگر در اعتبار هر گونه اشاره ای به این گونه قراردادها شده باشد.

• گام 3، اعلام گشایش اعتبار از بانک خریدار به بانک فروشنده: 

بانک خریدار در صورت موافقت با گشایش اعتبار برای خریدار، موضوع را به بانک فروشنده (بانک تعیین شده) که معمولاً توسط فروشنده انتخاب می شود اعلام می کند.

• گام 4، ابلاغ اعتبار بانک به فروشنده: 

بانک فروشنده (تعیین شده) پس از آگاهی از باز شدن اعتبار موضوع را به اطلاع فروشنده می رساند.

• گام 5، تحویل کالا به حمل کننده: 

فروشنده با آگاهی از گشایش اعتبار، کالای تولید شده را برای حمل، به شرکت حمل کننده تحویل می دهد.

• گام 6، دریافت اسناد از حمل کننده

: فروشنده در مقابل تحویل کالا به شرکت حمل کننده، اسناد مربوطه را از وی دریافت می نماید.

• گام 7، حمل کالا: 

طبیعی است شرکت شرکت حمل کننده پس از دریافت کالا و صدور اسناد حمل، اقدام به حمل کالا به کشور مقصد می نماید. البته در اغلب موارد صدور سند حمل بعد از آغاز حمل انجام می شود.

• گام 8، تحویل اسناد به بانک: 

فروشنده پس از دریافت اسناد حمل و تهیه سایر اسناد لازم مانند فاکتور، لیست عدل بندی، گواهی مبدأ، گواهی بازرسی و …. اقدام به تحویل این اسناد به بانک خود می کند.

• گام 9، دریافت وجه: 

بانک فروشنده پس از دریافت اسناد و مطابقت آن ها با شرایط اعتبار اسنادی و براساس مقررات UCP و ISBP اقدام به پرداخت وجه کالا به فروشنده می نماید. براساس مقررات UCP600 بانک 5 روز بانکی فرصت دارد تا اسناد را بررسی نماید. این موضوع در مجموعه مقررات ارزی بانک مرکزی نیز مورد اشاره قرار گرفته است.
بانک های گشایش کننده اعتبار اسنادی طبق مقررات متحدالشکل اعتبارات اسنادی موظف به بررسی اسناد دریافتی ظرف مهلت 5 روز بانکی بعد از روز ارائه (UCP600) اسناد و اعلام نظر مبنی بر قبول و یا عدم قبول اسناد «پس از هماهنگی با خریدار» به کارگزار می باشند.
ماده 14 مقررات UCP600 نیز بر این موضوع تأکید می کند که بانک های گشایش کننده و بانک تعیین شده باید بررسی اسناد سایز را ظرف مدت 5 روز به پایان ببرند:
بانک کارگزار و یا تعیین شده، بانک تولید کننده، در صورت وجود، هم چنین بانک گشاینده هر یک حداکثر به مدت 5 روز بانکی بعد از روز ارائه اسناد فرصت دارند تا مشخص کنند که اسناد ارائه شده مطابق با شرایط اعتبار است. این مدت تمدید نمی شود یا تحت تأثیر اتفاقات روز ارائه اسناد یا روز بعد از آن و روز انقضاء اعتبار و یا آخرین روز ارائه اسناد قرار نمی گیرد.

• گام 10، ارسال کنترل شده به بانک خریدار: 

بانک فروشنده (بانک تعیین شده) پس از کنترل اسناد و اطمینان از انطباق اسناد، آن ها را برای بانک گشایش کننده اعتبار (بانک خریدار) ارسال می کند.

• گام 11، کنترل اسناد توسط بانک و دریافت وجه از خریدار: 

بانک گشایش کننده اعتبار نیز 5 روز فرصت دارد تا اسناد را کنترل کرده و در صورت انطباق اسناد، از خریدار می خواهد وجه معامله را تسویه کند. بانک ها در روش اعتبار اسنادی در حقیقت اسناد را معامله می کنند. براساس UCP600 بانک ها براساس اسناد عمل می کنند و نه کالا، خدمات یا عملکرد مرتبط با اسناد.

• گام 12، تحویل اسناد به خریدار: 

با تسویه وجه معامله توسط خریدار، بانک اسناد را تحویل خریدار می دهد. باید توجه داشت در روش اعتبار اسنادی به دلیل تعهد بانک، اسناد به نام گشایش کننده اعتبار است. لذا پس از پرداخت وجه توسط خریدار، بانک اقدام به ظهرنویسی اسناد برای خریدار می کند.

• گام 13، ارائه اسناد به حمل کننده: 

خریدار اسناد دریافتی از بانک که به نام وی ظهرنویسی شده است را به حمل کننده تحویل می دهد.

• گام 14، دریافت کالا در نهایت: 

حمل کننده با مشاهده و کنترل اسناد، کالا را تحویل خریدار خواهد داد. همچنین همان گونه که قبلاً اشاره شد بانک ها براساس اسناد معامله می کنند و نه براساس کالا لذا در صورتی که خریدار پس از دریافت محموله متوجه شد ایرادی در کالا وجود دارد، نمی تواند به بانک اعتراض نماید.