عوامل موثر در رشد گیاه

منظور از رشد گیاه ، بزرگ شدن اندام های گیاه میباشد. این بزرگ شدن می تواند شامل کل گیاه یا تنها قسمتی نظیر برگ ، گل ، میوه یا بذر آن باشد.

در کشاورزی علمی مطالعه عوامل موثر در رشد گیاه از اهمیت خاصی برخوردار است. هدف اصلی از انجام کلیه عملیات کشاورزی برداشت هرچه بیشتر محصول به ازا حداقل منابع به کار رفته است. دو عامل مهم و موثر در رشد گیاه عبارتند از:

درجه حرارت

درجه حرارت مناسب برای بیشتر گیاهان زراعی بین 4 تا 51 درجه سانتی گراد است. در درجه حرارت های بالاتر یا پایین تر رشد گیاه دچار اختلال شده و به شدت کاهش می یابد.

درجه حرارت بر فعالبت گیاه نظیر فتوسنتز ، جذب آب و مواد غذایی ، تعرق ، فعالیت های آنزیمی و انعقاد پروتئین تاثیر می گذارد.

رطوبت

آب در گياهان براي ساختن کربوهيدراتها، نگهداري شادابي پروتوپلاسم و همچنين براي نقل و انتقال عناصر غذايي لازمست. کمبود آب باعث کاهش تقسيم ياخته اي و کوچک ماندن ياخته ها مي شود. هم خشکي خاک و هم خيسي بيش از حد آن به رشد گياه صدمه مي زند.

از دیگر عوامل موثر در رشد گیاه میتوان به انرژی تابشی ، ترکیب اتمسفر ، تاثیر موجودات زنده ، عناصر غذایی و… را نام برد. حال به ترتیب به توضیح موارد یاد شده میپردازیم.

انرژی تابشی

کيفيت ، شدت و طول مدت روشنايي بر رشد اثر مي گذارد. منظور از کيفيت نور طول موج غالب آن است. آزمايشات نشان داده که گر چه طيف کامل نور سفيد براي اغلب گياهان مناسب است ، ولي رنگ هاي مختلف مي تواند اثرات مختلفي بر رشد داشته باشند. آزمايشات در مورد شدت نور روز قادر به رشد کامل خود مي باشند. البته احتياجات گياهان مختلف از اين متفاوت بوده و برخي به شدتهاي نور بيشتري احتياج دارند. طول مدت روشنايي از عواملي است که به نحو چشمگيري در رشد گياه مؤثر است.

گياهان را از اين نظر به 3 دسته روز بلند ، روز کوتاه و حد واسط تقسيم مي کنند. گياهان روز بلند گياهاني هستند که فقط در صورتي به گل مي نشينند که زمان روشنايي مساوي يا درازتر از مدت معيني باشد. اگر زمان روشنايي از اين مدت کوتاهتر باشد، اين گياهان فقط به رشد سبزينه اي خود ادامه مي دهند. شبدر و غلات جزء اين گروه می باشند.
گياهان روز کوتاه به آن دسته از گياهان اطلاق مي شود که فقط در صورتي گل مي دهند که زمان روشنايي مساوي يا کوتاهتر از مدت معيني باشد. بعضي از ارقام توتون روز کوتاه هستند. از گياهان حد واسط مي توان به پنبه اشاره کرد. با کنترل اين عوامل می توان گياهان را خارج از فصل يا خارج از نقطه جغرافيايي اصلي وادار به گل دادن نمود.

ترکیب اتمسفر

گاز کربنيک براي انجام عمل فتوسنتز گياهان لازمست. غلظت اين گاز در اتمسفر حدود 4/43 درصد است. آزمايشات نشان داده اند که به طور کلي غلظت هاي تا چند برابر اين مقدار مي تواند اثر مثبت بر رشد گياه داشته باشند. با کنترل غلظت گاز کربنيک در گلخانه مي توان محصول برخي گياهان را به طور قابل ملاحظه اي افزايش داد.
غلظت گاز اکسيژن در هواي خاک مي تواند بر رشد ريشه و در نتيجه رشد قسمت هاي هوايي گياه تأثير بگذارد. تراکم خاک مي تواند در وضعيت تهويه خاک در نتيجه غلظت گاز اکسيژن مؤثر باشد. پس به خوبي مي توان دريافت که عامل ساختمان خاک مي تواند نقش مهمي در رشد گياه داشته باشد.

رطوبت خاک نيز با اشغال فضاهاي خالي مي تواند در کاهش غلظت اکسيژن خاک مؤثر باشد. هرچه رطوبت خاک بيشتر باشد هواي خاک کمتر و سرعت تعويض آن با هواي اتمسفر کندتر است. البته برخي گياهان نظير برنج در شرايطي که خاک از رطوبت اشباع باشد نيز به رشد خود ادامه مي دهند.

موجودات زنده

منظور از موجودات زنده در اين بخش، وجود عوامل بيماري زايي است که در فصل خواص بيولوژيکي درباره آن صحبت شد. اين گونه عوامل بيماري زا مسلماً مي تواند محدوديت زيادي در رشد گياه ايجاد کنند. از طرف ديگر وجود موجودات زنده ريزي که سبب تثبيت ازت و يا بيشتر قابل استفاده شدن فسفر مي شود طبعاً به رشد گياه کمک مي کنند. حشرات وآفات مختلف نيز مي توانند با حمله به گياه مانعي در راه رسيدن به حداکثر رشد گياه ايجاد کنند. وجود علف هاي هرز يا در مزرعه مي تواند با رقابت بر مواد غذايي و آب محدودريت هايي را در رشد گياه سبب شوند.

عناصر غذايي

حيات گياهان و رشد آنها مستلزم جذب برخي عناصر میباشد. از جمله این عناصر میتوان به کربن، هيدروژن، اکسيژن، ازت فسفر و غيره اشاره کرد. عدم وجود مواد مي تواند مانع رشد گياه شوند. البته بعضي عناصر نظير آلومينيوم حتي در غلظت هاي کم قادر به جلوگيري از رشد مي باشد. از جمله عناصر سمي ديگر مي توان به نيکل و جيوه اشاره کرد. برخي مواد شيميايي مانند فنل نیز داراي خاصيت سمي مي باشند. بايد توجه داشت که کليه عوامل ذکر شده در بالا در رشد گياه مؤثر بوده و براي رسيدن به حاکثر محصول هر يک از اين عوامل در حدمناسب خود باشند.

 

منبع: کانال کمیسیون کشاورزی ، آب و محیط زیست اتاق بازرگانی اصفهان